Domniemanie ojcostwa i sposoby na jego obalenie

Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem w niektórych sytuacjach do ustalenia ojcostwa nie jest konieczne uznanie dziecka przez jego ojca czy też przeprowadzenie długiego procesu sądowego o ustalenie ojcostwa.

Polski kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza sytuację, w której istnieje tzw. domniemanie ojcostwa, czyli przypisanie ojcostwa mężowi matki.

Z sytuacją taką mamy do czynienia, gdy dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia (nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji). Jednakże jeżeli przed upływem tych 300 dni matka ponownie wyszła za mąż, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest już drugi mąż. Skutki takiego domniemania są dosyć istotne, domniemany ojciec nie tylko sprawuje władzę rodzicielską nad dzieckiem, ale to również na nim ciąży obowiązek alimentacyjny względem dziecka.

Co w przypadku, gdy nastąpiło domniemanie ojcostwa, natomiast osoba której zgodnie z prawem przypisano ojcostwo, zaprzecza tej okoliczności? W takich przypadkach konieczne jest wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Kto i kiedy może wystąpić z takim powództwem?

Z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa mogą wystąpić:
• matka dziecka – w ciągu 6 miesięcy od jego urodzenia,
• mąż matki dziecka – w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności,
• dziecko – po osiągnięciu pełnoletności, nie później jednak niż w ciągu 3 lat od jej osiągnięcia,
• prokurator – zawsze, gdy wymaga tego ochrona praworządności.

Zaprzeczenie ojcostwa jest jednak niedopuszczalne, gdy następuje ono po śmierci dziecka lub w przypadku, gdy dziecko zostało poczęte w następstwie zabiegu medycznego, na który mąż matki wyraził zgodę. W tym miejscu należy zaznaczyć, iż ww. terminy nie mogą zostać w żaden sposób wydłużone i po ich upływie pozew o zaprzeczenie ojcostwa będzie musiał zostać oddalony, i tym samym zaprzeczenie ojcostwa stanie się niemożliwe czego skutki, jak już zostało wskazane powyżej, są dosyć daleko idące.

Przeciwko komu należy wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa?

• Mąż matki wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku,
• Matka wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i ojcu, a jeżeli ojciec nie żyje – przeciwko dziecku,
• Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Na czym polega zaprzeczenie ojcostwa?

Podczas procesu o zaprzeczenie ojcostwa jak zapewne wszyscy się domyślają koniecznym jest wykazanie, iż mąż matki nie jest ojcem dziecka. Najłatwiejszym sposobem na wykazanie tej okoliczności wydaje się być przeprowadzenie badań DNA, co jednak zrobić gdy któraś ze stron postępowania utrudnia przeprowadzenie takowych badań, lub też z uwagi na swoje przekonania odmawia poddania się im? Odmowa zgody na dowód z badań DNA nie oznacza, że domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki nie może zostać obalone przy pomocy innych dowodów.

I tak, zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego: "W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, jeżeli mąż matki odmawia, bez uzasadnionych powodów poddania się badaniu DNA, (...) dopuszczalne jest obalenie domniemania ojcostwa męża matki wszelkimi innymi dowodami wskazującymi niepodobieństwo jego ojcostwa, w tym także dowodami wskazującymi, że ojcostwo innego mężczyzny jest dostatecznie pewne. W szczególności, w takiej sytuacji możliwe jest dopuszczenie dowodu z grupowego badania DNA matki, dziecka i domniemanego ojca, jeżeli wyrazi on na to zgodę" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2005 r., IV CK 169/05, publ. LEX nr 186903). Dopuszczalne jest również przeprowadzenie dowodów uwzględniających sytuacje i zachowania społeczne (dowody z zeznań świadków, dokumentów, oświadczeń, zdjęć itp.), z których wynikać by mogły takie okoliczności jak niemożność współżycia w okresie poczęcia (wyjazdy służbowe), bezpłodność domniemanego ojca dziecka itp.

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa składa się do wydziału rodzinnego sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania strony pozwanej, a jeśli strona pozwana nie mieszka w Polsce, do sądu właściwego ze względu na miejsca zamieszkania strony powodowej. Do pozwu należy dołączyć odpis zupełny aktu urodzenia dziecka oraz odpis skrócony aktu małżeństwa. Opłata sądowa od pozwu o zaprzeczenie ojcostwa wynosi 200 zł.

Pozew składa się w 4 egzemplarzach: dla pozwanego ojca, dla małoletniego dziecka, oraz dla prokuratura, któremu sąd ma obowiązek doręczyć odpis pozwu i zawiadamiać go o terminach rozprawy. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo prawidłowo powiadomionej strony pozwanej nie tamuje rozpoznania sprawy, zaś Sąd jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania dowodowego.